Selectief mutisme: wat als je kind niet durft te praten?

Wat is selectief mutisme?

Selectief mutisme is een zeldzame angststoornis. Kinderen met deze aandoening kunnen thuis goed praten, maar doen dit in andere situaties niet. Als je kindje hier last van heeft, praat hij bijvoorbeeld op school of tegen vreemden niet, terwijl het thuis prima gaat. Sommige kinderen met selectief mutisme maken zelfs geen geluid als ze zich pijn doen.

Niet praten is het belangrijkste symptoom. Daarnaast kunnen driftbuien, paniekaanvallen en angstig gedrag voorkomen. Kinderen met deze aandoening communiceren vaak wel op een andere manier, maar ze spreken niet. Meestal uit de stoornis zich voor het eerst als je kindje tussen de drie en vijf jaar oud is, maar het kan ook op latere leeftijd beginnen. Zo’n 1 tot 7 op de 1.000 kinderen krijgt last van deze aandoening.

Meer dan gewoon verlegenheid

Het selectieve zwijgen kan samengaan met verlegenheid, maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Er zijn kinderen die ook andere angsten hebben, zoals extreme verlatingsangst of sociale angst. Daarnaast komt de stoornis weleens voor bij kinderen met een migratieachtergrond. Zij kunnen het eng vinden om in een nieuwe taal te communiceren. Ook als ze die taal al beheersen.

Naast zwijgen in bepaalde situaties, houden kinderen met selectief mutisme er vaak allerlei regels op na. Zo zal je kindje bijvoorbeeld ook niet met een klasgenoot willen praten, als hij deze buiten school tegenkomt. Deze regels zijn voor ouders en buitenstaanders niet altijd makkelijk te begrijpen. Als een regel gebroken wordt, kan dat leiden tot grote paniek. Dit gebeurt bijvoorbeeld als je kind niet doorhad dat er een klasgenoot in de buurt was, waardoor die hem per ongeluk hoorde spreken.

Hoe ontstaat selectief mutisme?

Meestal komt selectief mutisme voort uit extreme angst. Zodra een kind met deze aandoening in een situatie komt die hij eng vindt, blokkeert hij. Dit uit zich in het niet kunnen spreken. Het is niet altijd duidelijk waar de angst precies vandaan komt. Dit kan te maken hebben met een trauma uit het verleden, maar dat is lang niet altijd zo.

Hoe meer je kind zwijgt in bepaalde situaties, hoe moeilijker het wordt om dit te doorbreken. De angst groeit daardoor, waardoor het selectieve mutisme in stand wordt gehouden. Dit noem je en vicieuze cirkel.

Erfelijkheid kan ook een rol spelen. Als jij of je partner vroeger erg verlegen was, heeft je kind meer kans op deze stoornis. Bij veel kinderen is de angst er opeens en kom je er nooit achter waar die is ontstaan.

Diagnose

Merk je dat je kindje thuis goed praat, maar in bepaalde situaties dichtklapt en zwijgt? Dan kan je contact opnemen met je huisarts of het consultatiebureau. Op basis van de richtlijnen voor psychische problemen bij kinderen kan worden vastgesteld of hij selectief mutisme heeft.

Het kan wel even duren voordat er een diagnose gesteld is. Er zijn namelijk meerdere redenen waarom een kind niet altijd kan praten. Denk aan een taalstoornis, slechthorendheid of een stoornis in het autismespectrum. Deze aandoeningen moeten eerst uitgesloten worden, voordat de diagnose selectief mutisme kan worden gesteld.

Behandeling

Er is geen standaard behandeling voor selectief mutisme. Meestal kom je via de huisarts bij een kinderpsycholoog terecht. Een andere mogelijkheid is om je aan te melden bij het UMC Utrecht Hersencentrum. Hier is een speciaal team met veel ervaring rondom selectief mutisme.

Omdat de stoornis zich altijd anders uit, moet de behandelaar samen met jou en je kindje op zoek naar de beste aanpak. Hoe jonger je kindje in behandeling gaat, hoe groter de kans dat het selectief mutisme verholpen kan worden.

Een veel gebruikte behandelvorm is gewenning. Hierbij stel je je kindje langzaam bloot aan situaties die hij eng vindt, maar dan op een gecontroleerde manier. Zo kan je bijvoorbeeld één schoolvriendje thuis uitnodigen, om te kijken of het dan wel lukt om samen te kletsen. Dit kan je langzaam opbouwen naar twee vriendjes, enzovoorts. In extreme gevallen kan medicatie worden voorgeschreven.

Selectief mutisme op school

Als je kindje last heeft van deze stoornis, zegt dat niets over zijn intelligentie. Wat betreft niveau zal hij waarschijnlijk gewoon naar school kunnen gaan. Wel heeft je kleine hier iets meer aandacht nodig, omdat hij niet mondeling kan communiceren. Hiervoor zijn dus wat aanpassingen nodig. Zo kan je kindje antwoorden op vragen opschrijven, in plaats van ze mondeling te geven.

Met de juiste begeleiding is het geen probleem voor je kind om naar school te gaan. Bovendien is het een goede oefening met sociale situaties, waarin je kindje kan zien hoe andere kinderen met elkaar omgaan. Dit kan ook helpen om het zwijgen te verminderen of te doorbreken.

Gevolgen van selectief mutisme

Vaak lukt het kinderen uiteindelijk om de angst om te praten te overwinnen of te verminderen. Bij sommige kinderen wordt selectief mutisme vanzelf minder, naarmate ze ouder worden. Andere kinderen houden er hun hele leven in meer of mindere mate last van.

Op latere leeftijd blijven kinderen die selectief mutisme hebben gehad altijd gevoeliger voor angstklachten. Ze zijn meestal verlegener dan anderen en piekeren veel. Als volwassene kunnen ze last krijgen van sociale fobieën.

Het is daarom belangrijk om goede hulp te zoeken als je kind last heeft van selectief mutisme. Door vroeg te beginnen met de behandeling, is de kans groot dat je kindje later een normaal leven kan leiden en net als anderen relaties kan opbouwen.

Tips bij het omgaan met selectief mutisme

Heeft je kindje selectief mutisme? Dan kan dat best lastig zijn om mee om te gaan. De volgende tips kunnen helpen:

• Realiseer je dat je kind het niet expres doet. Het kan heel frustrerend zijn als je kind zich in verschillende situaties anders gedraagt. Probeer om dit niet te laten merken. Ook al praat je kindje thuis de oren van je hoofd, hij kan er echt niks aan doen dat hij dichtklapt in andere situaties. Hij doet het niet expres.
• Werk aan het zelfvertrouwen. Naarmate je kind meer zelfvertrouwen opbouwt, kan hij beter omgaan met angstklachten. Probeer dus om hieraan te werken. Dit kan je zelf doen of samen met een kindertherapeut.
• Neem de tijd. Om over selectief mutisme heen te komen, zijn er heel veel piepkleine stapjes nodig. Hierdoor kan het voor je gevoel erg lang duren voor er verbetering te zien is. Wees niet te ongeduldig, dit kan juist averechts werken.
• Zoek professionele hulp. Selectief mutisme is een psychische stoornis. Het kan erg moeilijk zijn om dit als ouder alleen op te lossen. Bovendien vergroot een behandeling op jonge leeftijd de kans op succes. Neem dus vooral contact op met je huisarts of het consultatiebureau.
• Bereid je kind voor op spannende situaties. Als je kind weet wat hem te wachten staat, zal hij zich minder overdonderd voelen in nieuwe situaties. Bespreek dus van tevoren goed wat er gaat gebeuren. Zo beperk je de angst een beetje.
• Geef het goede voorbeeld. Laat je kind zien hoe jij je in een sociale situatie gedraagt. Zeg gedag tegen mensen of voer standaard gesprekjes met de caissière in de supermarkt. Zo leert je kind wat de normen zijn. Let wel op dat je niet voor je kind gaat praten. Hierdoor leert hij namelijk dat hij zelf niet hoeft te antwoorden, omdat jij het wel voor hem doet.
• Wees een veilige haven voor je kleine. Je kan geneigd zijn om je kind los te laten, in de hoop hem te stimuleren sociaal te doen met anderen. Het is beter om dit niet te doen en juist in de buurt te blijven. Zo weet je kind dat jij altijd een veilige haven bent om bij terug te keren. Hierdoor durft hij juist eerder een stapje verder de wereld in te zetten.