Een beloningssysteem voor je peuter: wat werkt en wat niet?

Wat is een beloningssysteem?

Een beloningssysteem is een schema dat je gebruikt om bepaald gedrag bij je peuter te stimuleren. Het ziet eruit als een kalender, met vakjes voor elke dag, waarin je samen met je peuter zijn gedrag bijhoudt. Het wordt ook wel een beloningskaart genoemd.

Meestal werk je bij een beloningssysteem met stickers. Elke keer als je peuter iets goed heeft gedaan krijgt hij een sticker, en na een bepaalde hoeveelheid stickers (bijvoorbeeld acht) volgt een beloning.

Er zijn kant-en-klare beloningssystemen op de markt, maar je kan natuurlijk ook zelf iets maken. Het is belangrijk dat je dat samen met je peuter doet, zodat hij zich betrokken voelt bij het proces. En het levert nog een gezellige knutselmiddag op ook!

Hoe werkt een beloningssysteem?

Je peuter is gebaat bij positieve aandacht. Door complimentjes en beloningen voelt hij zich gewaardeerd en krijgt hij meer zelfvertrouwen. Hoe meer hij wordt beloond voor goed gedrag, hoe groter de kans dat hij dit gedrag zal herhalen.

Belonen kan dus goed werken om bepaald gedrag aan te leren. Veel ouders gebruiken daarom een beloningssysteem, bijvoorbeeld om hun peuter zindelijk te maken of van zijn speentje af te helpen. Een beloningssysteem werkt het beste bij kinderen vanaf 3 jaar.

Waarvoor gebruik je een beloningssysteem?

Zelf aankleden, op de wc (of het potje) plassen, tanden poetsen en in zijn eigen bed slapen: voor ons is het vanzelfsprekend, maar je peuter moet het allemaal leren. Het is vooral dit soort ‘normaal’ gedrag dat je met een beloningssysteem kan stimuleren.

Slaat of bijt je peuter vaak andere kinderen? Dan is het geen goed idee om hem een sticker te geven als hij dat eens een dagje niet heeft gedaan. Voor het afleren van negatief gedrag is een beloningssysteem minder goed. Hier bestaan weer andere methoden, zie hiervoor het artikel straffen en belonen.

Kritiek op beloningssystemen

Over beloningssystemen zijn de meningen verdeeld. Critici vinden dat je de innerlijke motivatie van kinderen om goed gedrag te laten zien, verpest. Ze blijven alleen maar in hun stoel zitten omdat ze weten dat ze daarna iets krijgen, niet omdat ze dat zelf willen. En ze leren dat ze nooit meer hoeven doen dan nodig is: waarom zou je een stapje meer doen als je je beloning al binnen hebt?

Het kan ook gebeuren dat je kind, als de beloningsperiode klaar is, weer terugvalt in zijn oude gedrag. Dan plast hij bijvoorbeeld niet in zijn bed zolang hij er een cadeautje voor krijgt, maar zodra jullie denken dat hij zindelijk is en hem niet meer belonen, begint het bedplassen weer.

Op de lange termijn kan een kind faalangst krijgen, omdat hij denkt dat hij altijd moet presteren om gewaardeerd te worden. Hierdoor kan je peuter onzeker worden en zich terugtrekken. Of hij kan zijn prestaties juist gaan overschreeuwen. Er kan competitie ontstaan tussen je kindje en andere kinderen, omdat hij altijd de beste wil zijn.

Wat is een goed beloningssysteem?

Een beloningssysteem is dus niet zaligmakend. Maar als je het spaarzaam en op de juiste manier toepast, kan het voor jouw peuter zeker werken. Het is belangrijk om te weten dat je niet altijd alles hoeft te belonen. Een dikke knuffel of een compliment om je waardering te uiten, is net zo fijn (of zelfs fijner) als een sticker of een beloning.

Gebruik je een beloningssysteem, dan kan het beste één ding kiezen waar je met je peuter aan wilt werken. Als je voor meerdere gedragingen een beloningssysteem gebruikt, kan dat verwarrend of overdonderend zijn.

Een beloningssysteem kan je het beste gebruiken voor het aanleren van specifiek gedrag. Algemeen goed gedrag zoals ‘geen luier meer
nodig hebben’ is te vaag. ‘Op het potje plassen’ kan dan weer wel. Het gewenste gedrag moet duidelijk omschreven zijn. Het is ook belangrijk om consequent te zijn. Als je peuter de ene keer wel en de andere keer niet beloond wordt, is dat voor hem verwarrend.

Tips bij het toepassen van een beloningssysteem

Ben je van plan een beloningssysteem te gebruiken? Met deze tips kan je op de juiste manier aan de slag met je peuter:

• Maak het beloningssysteem of de beloningskaart samen met je peuter. Bespreek om welk gedrag het gaat en kies samen een plek om het schema op te hangen. Zorg dat de vakjes groot genoeg zijn om een sticker op te plakken.
• Maak concreet om welk gedrag het gaat. Niet: ‘kamer opruimen’, maar ‘speelgoed in de kast doen’.
• Bepaal samen wat de beloning is. Dat hoeft niet altijd een cadeautje te zijn. Van een leuk uitje met papa of mama, een ijsje halen of een keer koekjes bakken, wordt je peuter ook blij.
• Sticker plakken. Elke keer dat je peuter het bedoelde gedrag heeft laten zien, mag hij een sticker plakken. Maak duidelijk waarom hij een sticker heeft verdiend en complimenteer hem daarmee. Sta er niet te lang bij stil als het een keer niet is gelukt. Dat is niet erg, je peuter kan het morgen weer proberen.
• Aantal stickers tot beloning. Maak het aantal stickers dat je kind moet behalen voordat hij de beloning krijgt, niet te groot. Vooral in het begin, is 5 stickers al heel wat.
• Geef direct de beloning. Als je kind het gewenste aantal stickers heeft behaald, beloon dan meteen. Zo kan je peuter direct een verband leggen tussen zijn gedrag en de positieve aandacht die hij krijgt.
• Gebruik een beloningssysteem niet te lang. Twee of drie weken is lang genoeg voor een peuter, daarna verliest het zijn kracht.
• Gebruik een beloningssysteem niet te vaak. Het beste is om dit spaarzaam in te zetten. Je kan je waardering of trots ook laten blijken door positieve aandacht, zoals een fijne knuffel, een complimentje of samen een spelletje spelen.