Hersenvliesontsteking bij je kindje: dit moet je weten

Wat is een hersenvliesontsteking?

Een hersenvliesontsteking is een ontsteking van de hersenvliezen. Deze vliezen bevinden zich net onder de schedel. Ze liggen rondom je hersenen en ruggenmerg, en beschermen deze delen van je zenuwstelsel.

Een hersenvliesontsteking wordt ook wel een meningitis genoemd. Meningen is de medische term voor de hersenvliezen. Meningitis is een ernstige aandoening, die in sommige gevallen dodelijk kan zijn.

Hoe vaak komt hersenvliesontsteking voor?

Gelukkig is hersenvliesontsteking over het algemeen redelijk zeldzaam. In Nederland krijgen jaarlijks 2 tot 6 per 100.000 mensen deze ziekte. Bij kinderen komt deze ziekte elk jaar voor bij één op de 5.000 tot 10.000 kinderen, afhankelijk van de leeftijd.

Zo komt het bij pasgeboren baby’s vaker (80 per 100.000) voor dan bij kinderen tussen 2 en 10 jaar (0,56 per 100.000) bijvoorbeeld. Een hersenvliesontsteking door een virus komt voor bij 10 tot 20 per 100.000 kinderen.

In principe kan iedereen een hersenvliesontsteking krijgen. Toch zijn er een aantal groepen die er extra kwetsbaar voor zijn, namelijk:

• Pasgeboren baby’s
• Kinderen onder de 5 jaar
• Tieners
• Volwassenen boven de zestig jaar
• Mensen met een slechte weerstand

Oorzaak hersenvliesontsteking

Een hersenvliesontsteking kan worden veroorzaakt door een virus, dit heet een virale meningitis. Een bacterie kan ook de oorzaak zijn, dan noemen we het een bacteriële meningitis.

Virale meningitis

De virusvariant (virale meningitis) is meestal minder gevaarlijk en kinderen worden hier minder ziek van. Er is meestal geen specifieke behandeling nodig en het beloop is over het algemeen gunstig.

Bacteriële meningitis

De bacteriële vorm (bacteriële meningitis) daarentegen kan een stuk ernstiger verlopen. In dit artikel gaat het vooral over de bacteriële variant. De volgende bacteriën komen het meest voor als oorzaak van een hersenvliesontsteking:

• Meningokok type B, C, W of Y
• Haemophilus influenza type B ( Hib)
• Pneumokok

Bij pasgeboren baby’s zijn vaak andere bacteriën de boosdoener, zoals de groep B-streptokokken, de listeria bacterie en E. coli bacterie. Bij kinderen boven de 1 jaar zijn meningokokken de meest voorkomende verwekkers.

Hoe ontstaat hersenvliesontsteking?

Veel mensen dragen de bacteriën die een hersenvliesontsteking kunnen veroorzaken in hun neus of keel. Je krijgt ze binnen van andere mensen via hoesten, niezen of zoenen. Meestal heb je hier geen last van en ruimt je lichaam de bacteriën na enkele maanden weer op.

Heel soms dringen de bacteriën echter de bloedbaan binnen en veroorzaken een ernstige ziekte. Via het bloed kunnen ze in het hersenvocht terechtkomen en via het hersenvocht bereiken ze de hersenvliezen. Daar vermenigvuldigen de bacteriën zich en veroorzaken ze een ontstekingsreactie, wat een beschadiging van verschillende hersendelen kan geven.

Waarom de bacteriën soms de bloedbaan binnendringen en waarom dit bij de ene persoon wel gebeurt en bij de ander niet, is nog niet precies duidelijk. Wel weten we dat een verminderde weerstand ervoor zorgt dat de bacteriën zich gemakkelijk vermeerderen en verspreiden via de bloedbaan. Waarschijnlijk speelt een bepaalde gevoeligheid van het afweersysteem ook een rol.

Symptomen hersenvliesontsteking

De symptomen van een hersenvliesontsteking beginnen heel algemeen. Ze lijken op de klachten van een griepje. Vooral bij jonge baby’s kunnen de eerste symptomen vaag zijn. Het is voor een hersenvliesontsteking kenmerkend dat de klachten heel snel ontstaan en in de loop van enkele uren tot twee dagen flink verergeren. De volgende symptomen kan je bij je kindje zien.

Bij pasgeborenen

• Koorts (of juist ondertemperatuur)
• Prikkelbaarheid
• Lusteloosheid
• Gespannen of bolstaande fontanel
• Epileptische aanvallen
• Huidbloedinkjes: paarsrode vlekjes die niet verbleken wanneer je erop drukt, bijvoorbeeld met een doorzichtig glas.
• Grauwe huidskleur
• Veel huilen en kreunen
• Slecht drinken
• Luierpijn: als de beentjes bij het luier verschonen opgetild worden, worden de hersenvliezen opgerekt. Dit is pijnlijk bij meningitis.
• Minder alert zijn

Bij jonge kinderen

• Koorts (meestal boven 39 graden)
• Hoofdpijn (vaak zo hevig dat je kindje niet meer wil spelen en erg rustig is.)
• Misselijkheid
• Overgeven
• Overgevoeligheid voor licht en geluid
• Nekstijfheid of nekkramp: kin op de borst leggen gaat niet of is erg pijnlijk, doordat er dan rek op de ontstoken hersenvliezen komt te staan. Kindjes met hersenvliesontsteking houden het hoofd daarom vaak achterover.
• Sufheid
• Verwardheid
• Epileptische aanvallen
• Huidbloedinkjes: paarsrode vlekjes die niet verbleken wanneer je erop drukt met bijvoorbeeld een doorzichtig glas
• Rugpijn en pijn in armen en benen

Hersenontsteking

Omdat de hersenvliezen vlak tegen de hersenen aan liggen, raken de hersenen zelf bij sommige kindjes ook ontstoken. Je kind wordt dan nog zieker en er kunnen bepaalde hersenfuncties uitvallen. Zo kan hij moeite krijgen met zien, praten, slikken, voelen of bewegen.

Waterhoofd

Als je kind een hersenvliesontsteking heeft, kan dit er ook voor zorgen dat hij een waterhoofd krijgt. Dit ontstaat door ophoping van hersenvocht. Normaal gesproken wordt hersenvocht continu aangemaakt en ook weer door kleine kanaaltjes afgevoerd. Zo wordt het hersenvocht continu ververst.

Als de hersenvliezen ontstoken zijn, lukt het niet meer om het hersenvocht goed af te voeren. Het hersenvocht wordt wel gewoon aangemaakt, waardoor er te veel vocht in de hersenholtes komt te zitten: een waterhoofd. De hoofdpijn neemt dan vaak toe, je kind kan problemen krijgen met zien en hij kan suffer worden en zelfs bewusteloos raken.

Diagnose hersenvliesontsteking

Wanneer je huisarts een hersenvliesontsteking vermoedt, worden jullie direct doorverwezen naar het ziekenhuis. Daar zal de kinderarts je kind onderzoeken en wordt onder andere een bloedonderzoek en, als de toestand van je kind het toelaat, een ruggenprik gedaan.

Een ruggenprik is een onderzoek waarbij tussen de ruggenwervels geprikt wordt om wat hersenvocht af te nemen. Dit is een belangrijk onderzoek om vast te stellen of je kindje hersenvliesontsteking heeft. Ook kan met het hersenvocht onderzocht worden welke bacterie de oorzaak is. Als de artsen dit weten, kunnen ze de behandeling zo gericht mogelijk maken.

Behandeling hersenvliesontsteking

De behandeling van een hersenvliesontsteking is gericht op het bestrijden van de ziekteverwekker en het verminderen van de symptomen. Heeft je kind hersenvliesontsteking, dan moet hij in het ziekenhuis blijven.

Hij wordt goed in de gaten te houden, onder andere door zijn hartslag, ademhaling en bloeddruk via een monitor te bewaken, en regelmatig de schedelomtrek te meten (vanwege de kans op een waterhoofd). Om de ontsteking van de hersenvliezen te bestrijden, krijgt je kind zo snel mogelijk antibiotica via een infuus. Ook krijgt hij pijnstillers, bijvoorbeeld paracetamol. Als hij erg ziek is, wordt hij op de intensive care verzorgd.

Bij een virale meningitis wordt meestal geen behandeling gegeven die gericht is tegen de ziekteverwekker, maar worden vooral de symptomen bestreden. Een enkele keer kan het nodig zijn toch met antivirale middelen te behandelen. Dit is vooral wanneer er ook een sprake is van een hersenontsteking.

Herstel en lange termijn gevolgen

Als je kindje een virale hersenvliesontsteking heeft, zal hij waarschijnlijk binnen een week of twee hersteld zijn. Bij een hersenvliesontsteking door een bacterie ligt hij meestal een tijdje in het ziekenhuis.

Ongeveer een derde van de kinderen houdt na het herstel in meer of mindere mate klachten. De ontsteking heeft dan een deel van de hersenen beschadigd. Hoe ernstig deze restverschijnselen zijn, wisselt per kindje. De meest voorkomende complicaties zijn:

• Neurologische uitval, bijvoorbeeld een verlamming van een been of arm
• Gehoorverlies
• Moeite met denken (aandacht- en concentratiestoornissen en geheugenproblemen)
• Leer- en gedragsproblemen
• Problemen met zien
• Epileptische aanvallen
• Waterhoofd

Overlijden

Omdat een hersenvliesontsteking zo snel ernstig kan verlopen, komt het helaas voor dat kindjes eraan overlijden. Dit gebeurt bij één op de 7 tot 15 kinderen en is afhankelijk van veel factoren zoals de ziekteverwekker en de leeftijd van je kindje. Het treedt vooral op bij kindjes waarbij een pneumokok of meningokok de oorzaak is. Bij pasgeborenen met een hersenvliesontsteking overlijdt één op de 3 tot 5 kinderen.

Is hersenvliesontsteking besmettelijk?

Een ziekte veroorzaakt door een virus of bacterie is meestal besmettelijk. De ziekteverwekker die de hersenvliesontsteking veroorzaakt, kan dan ook gemakkelijk overgedragen worden aan anderen. Niet iedereen die besmet wordt, krijgt een hersenvliesontsteking. Slechts een klein deel krijgt dit. Omdat het zo besmettelijk is, wordt je kind de eerste dagen meestal opgenomen in een aparte isolatiekamer.

Broertjes en zusjes hebben vaak nauw contact met elkaar door knuffelen en samen spelen. Zij lopen hierdoor een hoger risico om ook een hersenvliesontsteking te krijgen. Daarom worden broertjes en zusjes soms uit voorzorg ook behandeld met antibiotica.

Vaccinaties

Via het Rijksvaccinatieprogramma worden kinderen gevaccineerd tegen mogelijke verwekkers van een hersenvliesontsteking, namelijk Haemophilus influenza B, pneumokokken en meningokokken C. Met de invoering van de meningokokken C vaccinatie is deze ziekte gelukkig zeldzamer geworden.

Omdat sinds 2015 een lichte toename te zien is in het aantal mensen met meningitis door meningokok type W, is de vaccinatie bij 14 maanden uitgebreid met een vaccin tegen meningokokken type A, W en Y. Ook 14-jarigen krijgen sinds 2018 een Men-ACWY vaccinatie aangeboden.